Ewangelickie dzwony

EWANGELICY W SIERPCU

Początki dziejów społeczności ewangelickiej w Sierpcu przedstawiono w osobnym artykule: >> KLIKNIJ TU

---

DZWONY

Przypuszczać należy, że już pierwsza ewangelicka sala modlitw posiadała swój dzwon. Taki wniosek można wyciągnąć po analizie zachowanego w zbiorach Archiwum Państwowego w Płocku, planu przebudowy budynku szkoły ewangelickiej z 1885 roku.

Ów plan przedstawia, że w zamyśle projektanta, nad wejściem, na kalenicy budynku umieszczona ma być niewielka drewniana sygnaturka z dzwonem. Wszak sygnaturę wybudowano (świadczy o tym zdjęcie szkoły z 1913 roku), jednak nie możemy jednoznacznie stwierdzić czy jakiś dzwonek zawisł już w 1886, kiedy to oddano do użytku dobudowaną salę modlitw.

Szkoła ewangelicka w Sierpcu w końcu XIX w. rys. Otto Lange.

W niedługim czasie po oddaniu do użytku sali modlitw, zrodził się pomysł budowy dzwonnicy z prawdziwego zdarzenia. Prawdopodobnie ma to miejsce około lat 90-tych XIX wieku, skoro w 1894 roku, już w nowej, drewnianej dzwonnicy zawisł dzwon odlany w Pustelniku, w odlewni Antoniego Zwolińskiego. Nie mamy informacji o wyglądzie dzwonu, oraz o sytuacji jaka towarzyszyła zbieraniu nań funduszy, jednak śmiało można przyjąć, że była to ważna inwestycja dla parafii. Dzwonnicę założono na planie czworoboku, oszalowaną deskami, przekrytą namiotowym dachem.

Stara dzwonnica przy dawnej szkole ewangelickiej w Sierpcu.  1913 rok, fragment pocztówki

Gdy w 1911 roku ruszyła budowa nowej protestanckiej świątyni w Sierpcu. Przewidziano umieszczenie w projektowanej dzwonnicy w głównej wieży kościoła, sporego rozmiarami – nowego dzwonu.

Zamówienie na instrument złożono w cieszącej się ogromną sławą fabryce Bochumer Verein (Związek Bochumski) w miejscowości Bochum w ówczesnym Cesarstwie Niemieckim. [1]

Sierpc, kościół św. Stanisława Kostki (poewangelicki), dzwon z 1912 roku. Fot. z archiwum parafii

Informację o historii i przeznaczeniu dzwonu umieszczono na powierzchni instrumentu. Tak też po północnej stronie znajdujemy od góry, pisane majuskulną frakturą:

GEG.[OSSEN] V.[ON] BOCHUMER VEREIN I.[N] BOCHUM 1912.
/Odlano w Związku Bochumskim w Bochum w 1912/

a niżej

O LAND, LAND, LAND, HÖRE DES HERRN WORT.
/O ziemio, ziemio, ziemio, słuchaj słowa Pańskiego/[2]

Po drugiej stronie, od południa, pośrodku płaszcza dzwonu znajdujemy:

EVANG.[ELISCH] AUGBSB.[URGISCHE] KIRCHE ZU SIERPC
GRUNDSTEINLEGUNG MAI 1911
EINWEIHUNG 1913.
/Ewangelicko-augsburski kościół w Sierpcu
Położenie kamienia węgielnego maj 1911
Poświęcenie 1913/

Stalowy dzwon, jak wskazuje inskrypcja, odlano w 1912. Umieszczono jednak na nim datę poświęcenia kościoła (1913). Zdawano sobie, jak widać sprawę, z trwania budowy oraz nie przewidywano żadnych przesunięć w odbiorze budynku.

Wszak tak tez się stało – 15 maja 1913 roku kościół, po dwóch latach budowy – uroczyście poświęcono. Rozpoczęcie uroczystości oznajmiło trzykrotne wybicie nowego dzwonu. [3] Po wejściu do świątyni i odmówieniu specjalnych modlitw, oraz po obrzędzie poświęcenia świątyni zabrzmiały oba dzwony: nowy, w głównej wieży kościoła i stary, z 1894, w drewnianej dzwonnicy.

„BOCHUMER VEREIN I. BOCHUM” – fragment inskrypcji na dzwonie. Fot. T. Kowalski

„… LAND, LAND, HÖRE DES HERRN…” – fragment inskrypcji na dzwonie. Fot. T. Kowalski

„EVANG. AUGBSB. KIRCHE ZU SIERPC | GRUNDSTEINLEGUNG MAI 1911…” – fragment inskrypcji na dzwonie. Fot. T. Kowalski

Starszy, spiżowy dzwon został zarekwirowany przez pierwszowojenne władze okupacyjne w lipcu 1918 roku. [KP, 153, 1918, 4]. Wydaje się, że do tego czasu wisiał on w dzwonnicy nowego kościoła. Mimo, że stara drewniana dzwonnica na kościelnym dziedzińcu ostała się aż do II wojny światowej, to wykorzystywana była do innych celów.[4]

II wojna światowa położyła kres wszystkim spiżowym dzwonom miasta Sierpca. Zdemontowano je i przetopiono na potrzeby armii. Dzwon ewangelicki przetrwał wojenną zawieruchę. Sądzić można, że skoro należał do kościoła ewangelickiego, to hitlerowcy pozostawili go. Okazuje się jednak, że to nie fakt przeznaczenia dzwonu pozwolił mu na ostanie się na kościelnej wieży, a materiał z jakiego go wykonano. Dzwon ewangelicki wykonany w Związku Bochumskim, odlany został ze stali, więc to też wpłynęło na jego pozostawienie.[5]

Sierpc, kościół św. Stanisława Kostki (poewangelicki), dzwon z 1912 roku – wnętrze. Fot. T. Kowalski

---

OKRES POEWANGELICKI I LATA WSPÓŁCZESNE

W 1945 r, gdy ostatni ewangelicy opuścili miasto, kościół opustoszał i częściowo padł ofiarą wandalizmów. Dopiero po kilku latach świątynię wydzierżawiono parafii sierpeckiej, a w 1981 roku ustanowiono przy kościele parafię rzymskokatolicką.

Zachowany na wieży kościoła instrument z 1912 roku używany jest do dziś dnia. Jest najstarszym, czynnym, zachowanym, sakralnym dzwonem w Sierpcu i jedynym, uruchamianym za pomocą siły ludzkich mięśni. Oby się to prędko nie zmieniło. Żaden automat nie zastąpi bicia poczciwego dzwonu rozbujanego przez człowieka. Wsłuchajmy się czasem w bicie tego jedynego i niepowtarzalnego (wszak odlano go prawie 900 km od Sierpca) instrumentu w naszym mieście i wspomnijmy na to, że jego dźwięk towarzyszy sierpczanom od prawie 100 lat, i tak jak wołał swym głosem ewangelików, tak dziś wzywa na modlitwę parafian wyznania rzymsko-katolickiego.

---

W opowieści sierpczanina, Zbigniewa Kubińskiego, znajdujemy wesoły wierszyk, który wymyśliły katolickie dzieci, do miarowych dźwięków ewangelickiego dzwonu:

„Komm Leja,
Komm Pehlka,
Komm stara Grycnerka,
Komm Schmidt,
Komm Schmidt.”

Przywoływane nazwiska wskazują na mieszkających wówczas w Sierpcu ewangelików.[6]

Zapraszam do wysłuchania bicia dźwięku najstarszego dzwonu w naszym mieście.

Aby posłuchać nagrania wystarczy kliknąć w poniższy link. Plik dźwiękowy z nagraniem bicia dzwonu został umieszczony na serwisie wrzuta.pl
Jego odtwarzanie jest całkowicie bezpieczne. Gdy klikniemy w link, wystarczy chwilę odczekać aż plik nam się załaduje. Następnie klikamy przycisk PLAY.
Kliknij TU, aby przejść do pliku dźwiękowego

PRZYPISY:

[1] Fabryka w Bochum, w Zagłębiu Ruhry, cieszy się ustaloną marką stalowych dzwonów od 1842 r., gdy po raz pierwszy odlano stal w formach. Swoistym symbolem tego miasta stał się dzwon o wadze 15.000 kg postawiony przed ratuszem.
[2] Por. Jr 22, 29. Starotestamentowy cytat na dzwonie miał wyraz zobrazowania istoty jego dźwięku, jako zachęty do słuchania Słowa Bożego.
[3] Szczegółowy opis poświęcenia świątyni z 15 maja 1913 roku opublikowałem na łamach „Sierpeckich Rozmaitości” w numerze 1(79)/2010.
[4] Taką informację podaję Arthur Plitt w książce „Die Kirchengemeinde Sierpc (Sichelberg) und ihre Kantorate” na stronie 9.
[5] Polecam tekst o stalowych dzwonach z Przedborza, również odlanych w Bochum. Artykuł Wojciecha Zawadzkiego pt. „Franku, nie zabieraj nam dzwonów„
[6] Z. Kubiński, Cmentarz ewangelicki w Gozdach, [w:] Sierpeckie Rozmaitości 5/2001.