W świetle tradycji historia kultu maryjnego w Sierpcu rozpoczyna się w 1483 roku, kiedy to klerykowi Andrzejowi z Sierpca miała objawić się Matka Boża i poleciła zbudować świątynię ku jej czci. Pierwsza drewniana kaplica powstała już w 1484 roku. Już pod koniec XV wieku powstała murowana, zachowana do dziś świątynia. Należy przyjąć, że już do pierwszego miejsca kultu maryjnego w Sierpcu, wiernych i pielgrzymów wzywał na modlitwę jakiś dzwon. Z 1517 roku pochodzi wzmianka, iż „z ofiar [składanych w kościele] wypłacać należy uposażenie dzwonnikowi i organiście”. Opłacana funkcja dzwonnika świadczy już niepowetowanie o istnieniu przy kościele dzwonów. Na temat organów i organistów w kościele Panny Marii więcej TU >>>.
Architektura kościoła murowanego, istniejącego do dziś, wskazuje w ukształtowaniu fasady zachodniej – ukrytej w licu muru sygnatury. Zachodni, szeroki ryzalit, kryjący w swej dolnej partii portal wejściowy, ma w środkowej części zwieńczone niegdyś ostrołukowe okno, a w najwyższej kondygnacji, przekrytą pulpitowym dachem sygnaturę – czyli wieżę z umieszczonym najmniejszym dzwonem kościoła. Wybudowanie tego elementu świadczy o zawieszeniu już w początkach XVI wieku sygnaturki na kościele. Dziś o dawnych funkcjach dzwonniczych ryzalitu zachodniego świadczą metalowe żaluzje w otworach okiennych oraz zachowane we wnętrzu pozostałości zawieszenia dzwonów.
Rysunek z l. 1830-5 (najstarsze zachowane przedstawienie ikonograficzne kościoła Panny Marii) na fragmencie planu sytuacyjnego kościoła Wniebowzięcia NMP w Sierpcu z ok. 1830/5 r. Rys. August Karol Pachali, budowniczy obwodu mławskiego. Skan: AGAD, KRSW, 4686, 362.
Według zapisu z 1609 roku „w rogu [cmentarza przykościelnego] stoi drewniana dzwonnica z trzema dzwonami”.
W 1625 roku przy kościele osiedlają się siostry benedyktynki z Chełmna, sprowadzone tu przez Zofię Potulicką, która funduje i uposaża tu klasztor. Rytm dnia klasztornego wyznaczają dźwięki dzwonów. Nie wiemy, czy w samym klasztorze funkcjonowała osobna sygnaturka, czy siostry, podczas swojego mniszego życia, wsłuchiwały się w tony dzwonka umieszczonego na kościele.
W aktach wizytacji z 1776 roku wspomina się: „W tym kościele jest […] dzwonek albo sygnatura jak się większy chór zaczyna jest zawieszony na boku, gdyż wieży na kościele nie masz. Jest nad drzwiami wielkiemi wymurowane na kształt wieży, ale na niem zegar panieński stoi. [por. rys. wyżej – TK] Dzwonnica także dobra drewniana przy kościele na prawej stronie stojąca, kleńcem pokryta, w której jest dzwonów dwa konsekrowanych jako dawniejsze upewniają wizyty, 3-ci niekonsekrowany który się niedawno zepsuł i jest dopiero przelany. Jest i czwarty, niedawno ulany, także niekonsekrowany, który Najprzewielebniejsza Panna ksieni sfundowała.„
W pożarze kościoła i klasztoru sióstr benedyktynek z 21 maja 1794 roku, zniszczeniu uległa dzwonnica stojąca na zewnątrz kościoła. Protokół wizytacyjny z 1817 roku wspomina, że „nie odbudowano jej jeszcze”, choć w 1809 roku odlano dwa dzwony i tymczasowo zawieszono je na słupach. Domyślamy się, że odlanie dzwonów wiązało się zapewne z przetopieniem starych, zniszczonych podczas pożaru, pochodzących z dawnej, drewnianej dzwonnicy. Protokół informuje dodatkowo, że „na wierzchu kościoła [jest] sygnatura” – możemy przyjąć, że jest tu mowa o ów sygnaturze na zachodniej ścianie świątyni. W 1819 roku, znajdujemy w dokumentach parafialnych: „Dzwonnica na słupach, na których dwa dzwony wiszą struktury piękney melodyi z których jeden waży funtów berlińskich 2340, drugi funtów berlińskich 1164”.
Dopiero po 43 latach od pożaru, który strawił poprzednią budowlę kryjącą dzwony, w 1837 roku wystawiono nową, tym razem murowaną dzwonnicę w południowo-zachodnim krańcu cmentarza przykościelnego, przekrytą kleńcem (drewnianą dachówką). Wspomina o tym zapis, mówiący: „Dzwonnica murowana w roku bieżącym postawiona, w której dach ukończa się, kleńcem będzie pokryta, ma 2 dzwony”. Nowa dzwonnica, zbudowana na planie czworoboku z dwuspadowym dachem mieściła dwa duże dzwony zawieszone w sąsiednich arkadach, z czego wschodnia arkada okazała się nieco szerszą od zachodniej. Potwierdza to fakt wcześniejszego przygotowania dzwonów i dostosowania nowej budowli do istniejących instrumentów. W 1896 i 1901 roku miały miejsce kolejne renowacje świątyni, być może ingerowano wówczas w strukturę budowli, gdyż w bliżej nieokreślonym czasie pojawia się zamiast kleńca – palona dachówka.
W 1906 roku, proboszcz sierpecki, Jan Fabianowicz sprawił nowe, dogodniejsze zawieszenie dzwonów kosztem 50 rubli. „[uczyniono to] przy okazji przelania dzwonu (koszt Moderskiego) pękniętego przy awanturach babskich z X. L. Bobińskim” – zapisał kapłan w kronice parafialnej. O owych awanturach w związku ze sprawą księdza Bobińskiego można przeczytać TU lub posłuchać na naszym wideoblogu >>.
19 czerwca 1918 roku władze okupacyjne zarekwirowały wszystkie sierpeckie spiżowe dzwony. Dwa z kościoła farnego i jeden z kościoła poklasztornego. [KP, 140, 1918, 4]. 11 lipca 1918 roku zarekwirowano na potrzeby wojska jeden z dwóch dzwonów z kościoła ewangelickiego [KP, 153, 1918, 4].
W 1925 roku w Sierpcu brzmiało już pięć nowych dzwonów, zawieszonych w kościołach farnym i poklasztornym. Sprawił je proboszcz sierpecki ks. Władysław Chabowski (na probostwie od 1922 roku) i jak donosiła prasa „do obydwóch kościołów sprawił pięć, bardzo harmonijnych dzwonów, w miejsce zabranych przez Niemców” [DP, 20, 1925, 3]. Ulanie nowych dzwonów sfinansowali parafianie sierpeccy, na szczególną zaś pamięć zasłużyły: rodzina Siemiątkowskich z Kwaśna oraz Antonina Stawiska (właścicielka majątku Babiec Troska) – byli oni indywidualnymi fundatorami dwóch z pięciu nowych sierpeckich dzwonów [MPP, 2, 1925, 72] (czy któryś z nich zawisł na dzwonnicy przy kościele poklasztornym?).
Podczas II wojny światowej oba dzwony z murowanej dzwonnicy zostały zabrane i przetopione na potrzeby wojska. Kościół Wniebowzięcia NMP zaczął pełnić funkcję kościoła parafialnego, choć na okres ponad 10 lat zamilkły dźwięki dzwonów z klasztornego wzgórza. W mieście dało się wówczas słyszeć jedyny użytkowany wówczas stalowy dzwon w kościele ewangelickim.
Dzwon „Benedykt Wincenty”
Po zakończeniu działań wojennych następuje powolna odbudowa sierpeckich świątyń. Proboszcz sierpecki, ksiądz Ludomir Wincenty Lissowski, ofiarnością parafian, sprawia nowy dzwon do przyklasztornej świątyni w 1950 roku. Wykonawcą instrumentu był Franciszek Bręgosz z Płocka. Dzwon otrzymał imiona „Benedykt Wincenty”. Zamontowany został w zachodniej arkadzie murowanej dzwonnicy.
Strona północna płaszcza:
OFIARNOŚCIĄ PARAFIAN SIERPSKICH | STARANIEM PROBOSZCZA KS. L. LISSOWSKIEGO | W R. 1950 UFUNDOWANY||WYKONAŁ FR. BRĘGOSZ W PŁOCKU
Strona południowa płaszcza:
BENEDYKT WINCENTY | „WE WSZYSTKIEM NIECH BĘDZIE BÓG UWIELBIONY”
We wschodniej arkadzie, nierozpoznany dziś, niewielki instrument.
Fot. (1959) ? Janczewski
W tym czasie we wschodniej arkadzie umieszczony był niewielki rozmiarami dzwonek (świadczy o tym fotografia z 1959 roku). Nie znam jego pochodzenia, oraz datacji. Być może była to dawna sygnatura z wieży, ukryta podczas wojny, bądź prywatny dar dla parafii – jego kupno nie było zapewne inicjatywą parafialną, gdyż zostałoby to w stosowny sposób odnotowane.
Fot. – WKZ
Dzwon „Maria”
W czasie urzędowania na stanowisku rektora kościoła Wniebowzięcia NMP, przez księdza Romualda Jaworskiego, trwały prace remontowe przy kościele. W 1971 roku poprawiono tynki na dzwonnicy i zmieniono pokrycie dachowe na nowe, nieprzeciekające. W Nowy Rok 1972 roku, ogłoszono z ambony, że podjęta została inicjatywa ufundowania drugiego dzwonu do wschodniej arkady dzwonnicy. Ksiądz Jaworski przeznaczył na ten cel zebrany podczas remontu kościoła złom. Po trwającej pół roku zbiórce materiałów i ofiar, oraz wykonaniu nowego instrumentu przez odlewnię Felczyńskich z Przemyśla, 29 VI 1972 roku, w Uroczystość ŚŚ Apostołów Piotra i Pawła, uroczyście konsekrowano nowy dzwon o imieniu „Maria” w tonie F. Poświęcenia instrumentu dokonał ordynariusz płocki, Biskup Bogdan Sikorski. W kronice parafialnej odnotowano wagę nowego dzwonu, jako 100 kg, co musi był niewątpliwą pomyłką. Przy okazji montażu nowego instrumentu, zainstalowano w dzwonnicy elektryczny napęd (jako pionierski w Sierpcu).
Fot. (2011) – T.Kowalski
Strona północna płaszcza:
W MIEJSCE ZRABOWANEGO PRZEZ HITLEROWCÓW PODCZAS STRASZNEJ WOJNY 1939-1945 R | UFUNDOWANY ZOSTAŁEM OFIARAMI WIERNYCH CZCICIELI MATKI BOŻEJ SIERPSKIEJ | JAKO WOTUM WDZIĘCZNOŚCI ZA ŁASKI TU OD WIEKÓW OTRZYMYWANE | PODCZAS GRUNTOWNEGO ODNAWIANIA KOŚCIOŁA I KLASZTORU BENEDYKTYNEK W ZWIĄZKU Z PRZYGOTOWANIEM W ROCZNICĘ | 500 LAT FUNDACJI KOŚCIOŁA, 350 LAT ISTNIENIA KLASZTORU | ANNO DOMINI 1972. | WYKONANY W ODLEWNI E. FELCZYŃSKI W PRZEMYŚLU.
Strona południowa płaszcza:
[relief Matki Bożej Sierpeckiej]
„IMIĘ MOJE MARYJA”
Strona zachodnia płaszcza:
STARANIEM KS. R. JAWORSKIEGO KAPELANA SIÓSTR BENEDYKTYNEK
W 1981 roku powołano przy kościele parafię p.w. Świętego Benedykta. Na początku 2003 roku w dzwonie „Maria” pękło i wypadło serce, na dzwonie „Benedykt Wincenty” zaczęły pojawiać się pęknięcia w miejscu uderzeń serca. Serce „Marii” wymieniono, choć nie zostało dobrze wyważone i zarówno jeden, jak i drugi dzwon zaczęły fałszować.
Dzwon „Jan Paweł II”
W 2011 roku, z inicjatywy kustosza Sanktuarium, księdza Stanisława Zarosy SAC, w 30-lecie istnienia parafii przy kościele Wniebowzięcia NMP, parafianie ufundowali nowy dzwon o imieniu „Błogosławiony Jan Paweł II”. Nowy, 580-kilogramowy dzwon w tonie gis, zastąpił 61-letni dzwon księdza Lissowskiego. W „Marii” wymieniono po raz kolejny serce, by współgrało z nowym, sąsiednim instrumentem. Dzwon odlany 27 maja 2011, poświęcony został przez Biskupa Płockiego Piotra Liberę, dnia 30 października 2011 roku. Uroczyste rozbujanie nowego dzwonu przypadło w gestii fundatorom instrumentu. Chwilę później specjalne szarfy wzięły w swoje dłonie najmłodsi parafianie i wspólnym wysiłkiem rozbujały dzwon. Intencją proboszcza było, by za 70 lat – w 2081 roku – te same osoby, ponownie obudziły dźwięki dzwonu, w roku stulecia istnienia parafii.
Na dzwonie umieszczono następujące inskrypcje:
Strona północna płaszcza:
OPACTWO SIÓSTR BENEDYKTYNEK W SIERPCU
Lewa kolumna:
[relief z wizerunkiem świętego Benedykta]
ŚW. BENEDYKCIE | MÓDL SIĘ ZA NAMI | 14.09.1981 – ERYGOWANIE PARAFII | PRZEZ KS. BP. PŁOCKIEGO BOGDANA MARIANA SIKORSKIEGO | PIERWSZY PROB. PARAFII KS. KAZIMIERZ SZYMAŃSKI
Prawa kolumna:
[relief z wizerunkiem Jana Pawła II]
1978-2005 | WATYKAN | BŁ. JAN PAWEŁ II – WIELKI | BEATYFIKACJA DN. 1.05.2011 | ZA CZASÓW | J.E. KS. BP. PIOTRA LIBERY BISKUPA PŁOCKIEGO | PROB. KS. STANISŁAWA ZAROSY SAC | KUSTOSZA SANKTUARIUM
DAR PARAFIAN W ROKU 30-TO LECIA PARAFII | 1981 – 2011
Strona południowa płaszcza:
SANKTUARIUM MATKI BOŻEJ SIERPECKIEJ
[relief Matki Bożej Sierpeckiej]
PANI NIEZAWODNEJ NADZIEI | MÓDL SIĘ ZA NAMI | 1483 ROK – OBJAWIENIA MATKI BOŻEJ W SIERPCU | KS. FRANCISZEK KARD. MACHARSKI | KORONUJE FIGURĘ MATKI BOŻEJ W ROKU 1983
Fot. http://www.sanktuarium.sierpc.pl
Fot. http://www.sanktuarium.sierpc.pl
Fot. http://www.sanktuarium.sierpc.pl
Bibliografia selektywna
- M.M. Grzybowski, Ksiądz kanonik Romuald Jaworski 1933-2001, Płock 2002.
- M.M. Grzybowski, Obiekty sakralne Sierpca, [w:] Dzieje Sierpca i ziemi sierpeckiej, Sierpc 2003.
- Janczewski, Karta ewidencyjna dzwonnicy przy klasztorze benedyktynek w Sierpcu, ze zbiorów Mazowieckiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, Delegatura w Płocku, Płock 1959 i dalej.
- I. de Rosset, Karta ewidencyjna dzwonnicy w zespole klasztornym benedyktynek w Sierpcu, ze zbiorów Mazowieckiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, Delegatura w Płocku, Płock 1986.
- T. Żebrowski, Kościoły sierpeckie, [w:] Dzieje Sierpca i ziemi sierpeckiej, Sierpc 2003.
- Kronika kościoła Wniebowzięcia N.M.P. w Sierpcu 1947-1977
- http://totustuus.net.pl/index.php/wiadomoci/1328-301011-dzwon-b-jana-pawa-ii-w-sierpcu
- http://www.sanktuarium.sierpc.pl/readarticle.php?article_id=145
Postscriptum (XII 2011)
W zamyśle proboszcza, w 2012 roku mają na dzwonnicy pojawić się tablice fundatorów nowego dzwonu. Pomysł – chwalebny, ale z małym zastrzeżeniem, o którym niżej.
Nie zapomnijmy, że dzwonnica ta, „niejeden już dzwon nosiła”. Niedobrze byłoby utożsamić ją z jedną, konkretną inicjatywą z 2011 roku, dokonując niejako uzurpacji ponad 170-letniej budowli i niejako zafałszowania prawdy historycznej. Oby istniejące i dziś nawołujące do modlitwy w sierpeckim sanktuarium służyły jak najdłużej, jednak skoro już na trwałe ma zostać upamiętniona inicjatywa z 2011 roku, źle stanie się, jeśli zapomni się o samym księdzu Ludomirze Lissowskim, który w niecałe 5 lat po zakończeniu wojny wystarał się o zaopatrzenie kościoła na wzgórzu Loret w nowy dzwon i o parafianach sierpeckich, którzy tę inicjatywę sfinansowali. Przecież już dziś, nic nie przypomina o ich ofiarności z 1950 roku – bo stary dzwon zabrano i przetopiono.
Może na planowanych tablicach fundacyjnych znalazło by się miejsce na wzmiankę o jakże szlachetnym poprzedniku „Błogosławionego Jana Pawła II”, jakim był dzwoniący przez 61 lat „Benedykt Wincenty”, do którego skrzypiącego dźwięku przecież sierpczanie się przyzwyczaili…?
Postscriptum (VIII 2014)
Wspomniana wyżej tablica zawisła na wewnętrznej ścianie dzwonnicy dopiero po 3 latach od zawieszenia nowego dzwonu. Trudno nie oprzeć się wrażeniu, że nasz apel z powyższego postscriptum znalazł posłuch u zlecającego wykonanie na niej treści. W dolnej jej części można przeczytać:
Dzwon „Błogosławiony Jan Paweł II Wielki” zastąpił pęknięty dzwon „Benedykt Wincenty”, który powstał w 1950 roku z inicjatywy Ks. Ludomira Lissowskiego oraz ofiarności Sierpczan.
STARY SIERPC 
No no, Panie Tomku. Po długiej przerwie – znów znamienity artykuł! Tak trzymać! Krzysztof.
PolubieniePolubienie
Z przyjemnością przeczytałam niniejszy artykuł. Bardzo ciekawy, a przy tym interesująca refleksja autora na zakończenie.
PolubieniePolubienie
Panie Tomaszu – świetny tekst. Bardzo przyjemnie czyta się historię opowiedzianą w tak ciekawy sposób. No i te fotografie! Gratuluję!
PolubieniePolubienie
Ta strona przypomina mi o dawnych rodzinnych stronach. Stąd pochodzili moi śp. rodzice. Mam po nich sporo pamiątek i fotografii. Ojciec mój pomagał w odbudowie kościoła z księdzem Jaworskim. Jeśli byliby Państwo zainteresowani zdjęciami z odbudowy i poświęcenia kościoła, kiedy to przyjechał z Płocka Biskup, to proszę o kontakt, gdyż nie umiem wykonać kopii zdjęć na komputer, a dobrze będzie jeśli i inni „starzy sierpczanie” będą mogli zobaczyć te stare zdjęcia. Mój adres e-mailowy to anokrasz@gmail.com Dziękuję za tę „podróż w czasie”. Strona na piątkę!
PolubieniePolubienie
Odpowiem publicznie, że jestem niezwykle zaskoczony materiałami, które Pani posiada. Serdecznie dziękuję za rozpoczęcie współpracy z naszą stroną i przekazanie już części niezwykłych zdjęć. Niebawem pierwsze materiały pojawią się na „Starym Sierpcu”.Dziękuję! Pozdrawiam!
PolubieniePolubienie
Bardzo wysoko cenię sobie Pański Blog. Czekam na kolejne posty. Pozdrowienia z Hamburga od starego sierpczanina!
PolubieniePolubienie
Zastanawiam się nad napisaniem pracy magisterskiej właśnie o Sanktuarium. Informacje ze strony na pewno okażą się pomocne.
PolubieniePolubienie