XIX-wieczne „widoki zabytków starożytności” z Sierpca

Doczekaliśmy się!

Narodowy Instytut Dziedzictwa przy współpracy z Biblioteką Uniwersytecką w Warszawie wydał niedawno pierwodruk dzieła Kazimierza Stronczyńskiego „Opisy Zabytków Starożytności w Guberni Płockiej przez Delegacyę wysłaną z polecenia Rady Administracyjnej Królestwa w roku 1851m zebrane, rysunkami w osobnym Atlasie zawartemi objaśnione, 1853″ w opracowaniu prof. Roberta Kunkla przy współudziale prof. Wojciecha Szymańskiego, pod ogólną redakcją prof. Jerzego Kowalczyka. Wraz z „Opisami” światło dzienne ujrzały „Widoki zabytków starożytności w Królestwie Polskiem służące do objaśnienia opisu tychże starożytności, sporządzonego przez Delegacyę wysłaną z polecenia rady administracyjnej Królestwa w roku 1851 zebrane. Atlas 5, Gubernia Płocka : powiat płocki, powiat pułtuski, powiat przasnyski, powiat lipnowski, powiat mławski” i to one budzą najwięcej emocji i ogromne zainteresowanie badaczy historii, architektury i szeroko pojętej kultury Królestwa Kongresowego.

Dzieło wszechstronnego badacza „starożytności” Kazimierza Stronczyńskiego (1809-1896) stanowi pierwszą systematyczną inwentaryzację zabytków Królestwa Kongresowego. Był on z wykształcenia biologiem, uzdolnionym rysownikiem i litografem. Dzięki pasji badawczej miał duże osiągnięcia naukowe w dziedzinie archeologii, paleografii, numizmatyki, sfragistyki, heraldyki. Owocem jego 10-letniej pracy terenowej, z udziałem rysowników i archiwistów było opracowanie złożone z 5 tomów opisów i 7 atlasów zawierających 400 widoków zabytków akwarelowych z ponad 400 miejscowości w pięciu guberniach Kongresówki.

Dzieło Stronczyńskiego  szczęśliwie zachowane w Bibliotece Uniwersyteckiej w Warszawie, mimo upływu 155 lat od jego ukończenia, nigdy nie zostało w całości wydane, tylko fragmentarycznie wykorzystywane przez badaczy i konserwatorów. W 2000 roku z inicjatywy Gabinetu Rycin Biblioteki Uniwersyteckiej został powołany zespół do opracowania historycznej inwentaryzacji pod kierunkiem prof. Jerzego Kowalczyka z Instytutu Sztuki PAN. Opracowanie inwentaryzacji poszczególnych guberni powierzono specjalistom  z ośrodka warszawskiego i lubelskiego. Prace terenowe i redakcyjne trwały 5 lat.

Pokłosiem tych działań było wydawanie kolejnych tomów „opisów” i „widoków” Stronczyńskiego. W połowie 2013 roku przyszedł czas na Gubernię Płocką a co za tym idzie – Sierpc (będący do 1867 roku w granicach powiatu mławskiego).

Spopularyzowane (choć tylko w wersji czarno-białej) trzy akwarele z tomu Stronczyńskiego znane były badaczom dziejów miasta już od lat 70-tych XX wieku, kiedy po raz pierwszy reprodukowano je w tomie „Sierpc : studia i materiały. 1” [pod red. Bronisława Szymańskiego, Płock; Sierpc, 1972 r.]. Odtąd na stałe weszły do obiegu zarówno publikacyjnego, a z upływem czasu – internetowego.

Istotne w nich jest to, co należy podkreślić, że są to jedne z najstarszych zachowanych źródeł ikonograficznych dotyczących grodu nad Sierpienicą. Pozwolę sobie przypomnieć, jakie sierpeckie obiekty wówczas zinwentaryzowano (w części tekstowej), a które zobrazowano (w tomie poświęconym „widokom”).

W części opisowej Kazimierz Stronczyński przytacza: „kościół parafijalny pod wezwaniem S-go Wawrzyńca [sic!]„, „wielce dawny, budowla obszerna ciężka, dosyć niezwyczajna od lat kilku zamknięta z powodu zamierzonej naprawy„, a w nim tablicę „z kamienia piaskowego” i „herb Lew” oraz „drewniane relikwijarze SS. Erazma i Krystyny„. Dalej wymienia kościół „pp. Benedyktynek założony w końcu 15-go wieku, przerabiany i odnawiany w 16-m i 17-m, ma na sobie ślady budownictwa wszystkich tych epok„. W tym kościele wśród „starożytności” dostrzega: „nagróbek Katarzyny Goślickiej z domu Kretkowskiej Wojewodzanki Brzesko-Kujawskiej, zmarłej w r.1621” oraz „stary i mocno już uszkodzony obraz przedstawiający wprowadzenie Księży Dominikanów do Płocka w r. 1234″. Stronczyński wspomina jeszcze o „małym kościółku S-go Ducha założonym w r.1614 [sic!]” oraz „kolumnę na żydowskim mieście w Sierpcu” o której pisze „jest to słup murowany z zatartemi już napisami„.

W tomie ilustracyjnym umieszczone zostały trzy akwarele, które przedstawiają kolejno: „Kościół parafialny w Sierpcu od zachodo-północy„ [Atlas V, tabl. 67; 1851; 24,1×31,2 cm]; „Kościół PP. Benedyktynek w Sierpcu od zachodu” [Atlas V, tabl. 68; 1851; 23,9×31,1 cm]; oraz „Słup na żydowskiem mieście w Sierpcu„ [Atlas V, tabl. 69; 1851; 24×26,1 cm].

Cieszy fakt, że akwarele, dotychczas trudno osiągalne zwykłemu zainteresowanemu, a odgrywające tak istotną rolę w badaniach nad dziejami Sierpca są już dziś dostępne na „wyciągnięcie ręki”. Oczywiście zanim tę rękę wyciągniemy musimy policzyć się z kosztami. Zaopatrzenie się w dwa tomy (opis i widoki) dotyczące Guberni Płockiej to wydatek około 300 złotych (zakupu można dokonać przez kontakt z Narodowym Instytutem Dziedzictwa, lub w księgarniach internetowych), ale jest to dzieło tak ważne, że usłyszeć o nim powinien każdy szanujący się Sierpczanin, a wspaniale by było również i zajrzeć do niego.

PS. Na wszelkie ewentualne pytania czytelników dotyczące tomu (choćby innych miejscowości czy powiatów guberni) chętnie odpowiem.