Michalina Łankiewicz (1870-1916) „wierna opiekunka rosyjskich i niemieckich rannych”

105 lat temu, w czasie trwającej I wojny światowej, 12 lutego 1915 roku Sierpc został zajęty przez wojska cesarstwa niemieckiego (pisaliśmy o tym pięć lat temu, zob. >>). Skończył się dla miasta okres carskiego panowania, a rozpoczęła się trzyletnia okupacja wojsk cesarza Wilhelma II. Na polach bitew Wielkiej Wojny walczyli wcielani w zaborcze armie Polacy, a w naszym mieście życie sierpczan naznaczone prozą codzienności toczyło się dzień za dniem. Jedni mniej, inni bardziej odczuwali piętno trwającej okupacji. Wielu sierpczan przelewało krew w czynnej walce, lecz groza wojny wymusiła również daninę życia wielu cywilnych ofiar. Mamy w Sierpcu pamiątkę po jednej z nich. Sierpczanka, Michalina Łankiewicz zmarła w kwietniu 1916 roku opiekując się rannymi żołnierzami w miejscowym lazarecie. Została pochowana na sierpeckim cmentarzu, a niewielki upamiętniający ją nagrobek przetrwał do dziś.

---

Kamienna płyta z niemieckojęzycznym napisem znajduje się na cmentarzu parafialnym w Sierpcu, w części gdzie w 1916 roku (podobnie jak dziś) znajdował się cmentarz rzymskokatolicki (pierwsza brama; wschodnia). Grób znajduje się tuż przy wejściu na nekropolię, po lewej stronie, kilka metrów za bramą (link do mapy cmentarza >>).

Sierpc, cmentarz parafialny. Grób Michaliny Łankiewicz. Fot. T. Kowalski | 2010 r.

Umieszczono na nim napis:

MICHALINA
ŁANKIEWICZ
EINE-TREUE
PFLEGERIN
RUSSISCHER
UND-DEUT-
SCHER-VER
WUNDETER
5-4-1916
†

Określenie użyte do osoby Łankiewiczowej należy tłumaczyć jako „wierna opiekunka rosyjskich i niemieckich rannych”. Wierna – w znaczeniu „lojalna, niezawodna, oddana, przywiązana”. Należy przypuszczać, że Michalina Łankiewicz była pielęgniarką pracującą w wojennym lazarecie w czasie I wojny światowej (o rosyjskich lazaretach pisaliśmy tu, zob. >>). W różnych okresach niemieckiej okupacji szpital ten mieścił się w: dawnym gmachu sztabu 15. Ukraińskiego Pułku Huzarów przy ul. Płockiej, dawnej cerkwi św. Mikołaja Cudotwórcy oraz dawnym budynku carskiej ujeżdżalni koni (być może był rozdzielony na kilka oddziałów funkcjonujących równocześnie?).

Wóz sanitarny i żołnierze niemieccy na terenie dawnych carskich koszar w Sierpcu. Listopad 1914 roku. Fot. aukcje internetowe.

Personel i pensjonariusze wojskowego lazaretu ulokowanego w dawnym sztabie 15. Ukraińskiego Pułku Huzarów (ul. Płocka 38). Czasy okupacji niemieckiej (I wojna światowa). Fot. ze zbiorów Erika Buchholza.

Personel i pensjonariusze wojskowego lazaretu ulokowanego w dawnej cerkwi 15. Ukraińskiego Pułku Huzarów pw. św. Mikołaja Cudotwórcy. Czasy okupacji niemieckiej (I wojna światowa). Fot. ze zbiorów Erika Buchholza.

Sierpc, koszary? maneż? (miejsce precyzyjnie nieustalone); odpoczywający niemieccy żołnierze, czasy okupacji pierwszowojennej. Fot. aukcje internetowe.

Personel wojskowego lazaretu ulokowanego w dawnej cerkwi 15. Ukraińskiego Pułku Huzarów pw. św. Mikołaja Cudotwórcy (zdjęcie wykonano przed gmachem dawnej świątyni) Czasy okupacji niemieckiej (I wojna światowa). Fot. ze zbiorów Aleksandra Sosny.

Informacja zawarta na tablicy Michaliny Łankiewicz („[…] opiekunka rosyjskich i niemieckich rannych […]”) sugeruje, że sierpczanka piastowała funkcję pielęgniarki już w pierwszych latach Wielkiej Wojny. Najpewniej została zatrudniona (lub zwerbowana do pracy) przez Rosjan, a po opuszczeniu przez nich miasta i porzuceniu lazaretu (najpewniej z pozostawionymi najciężej rannymi) „przejęta” została jako część dawnego personelu placówki i skierowana do dalszej pomocy rannym – tym razem jednak walczącym w niemieckich mundurach. Niewykluczone również, że „zatrudnili” ją Niemcy, a w lazarecie nadal pozostawali jeszcze ranni Rosjanie. Łankiewiczowa nie zważając na narodowość chorych, udzielała im troskliwej pomocy – z oddaniem, wiernie, niezawodnie, lojalnie. Pewnie tak, jak potrafiła najlepiej. Jako sierpczanka, w 1915 roku pozostawała poddaną cara rosyjskiego – nie wiadomo zatem na jakich warunkach pracowała dla armii niemieckiej.

Pielęgniarki pracujące w sierpeckim lazarecie w czasie niemieckiej, pierwszowojennej okupacji. Być może któraś z uwiecznionych na zdjęciu jest sierpczanką, Michaliną Łankiewicz?

Michalina Łankiewicz zmarła 5 kwietnia 1916 roku. Być może zainfekowała się od któregoś z leczonych pacjentów wojskowego lazaretu? Stała się więc cywilną ofiarą I wojny światowej w Sierpcu. Zaskoczenie może budzić fakt, iż tekst na tablicy wykonano w języku niemieckim. Warto zauważyć jednak, że krój  liter na niej użytych jest analogiczny jak na zachowanej płycie z dawnego pierwszowojennego cmentarza w Rogówku w pow. rypińskim (zob. >>),  co jest świadectwem o zamówieniu i wykonaniu jej na koszt armii niemieckiej. Należy odczytać ten fakt, jako ich dowód wdzięczności za poświęcenie Michaliny Łankiewicz i troskliwą pomoc udzielaną rannym żołnierzom obu walczących stron.

Rogowo, cmentarz parafialny. Płyta przeniesiona z pierwszowojennego cmentarza w Rogówku. Krój liter wykazuje duże analogie z płytą Łankiewiczowej z Sierpca. Fot. Krzysztof Menel, 2010  r.

---

Na podstawie akt metrykalnych parafii rzymskokatolickiej w Sierpcu możemy doprecyzować wiedzę o środowisku rodzinnym pielęgniarki.

MICHALINA ŁANKIEWICZ urodziła się w Sierpcu 28 września 1870 roku. Była córką sierpeckiego gospodarza Jana Łankiewicza i Julianny Łankiewicz zd. Karwowskiej (małżeństwem byli od 1864 r. – [Sierpc-rk|Am|1864|19]). Michalina miała dwa lata młodszą siostrę Jadwigę Marię [Sierpc-rk|Au|1872|159]. Pozostała niezamężna i całe życie mieszkała w Sierpcu. Zmarła o godzinie dwunastej w nocy, 5 kwietnia 1916 roku w wieku 46 lat (w akcie zgonu podano błędny wiek 44 lata oraz nazwisko panieńskie matki w brzmieniu: Karbowska). Jej zgon zgłosili miejscowemu proboszczowi sierpczanie: szewc Feliks Wąderlich (zapewne: Wenderlich) i zdun Franciszek Rudowski. Nie wiemy czy byli spokrewnieni z Łankiewiczową (tego dnia zgłosili u sierpeckiego proboszcza jeszcze jedną śmierć mieszkańca Włók; jeśli byliby całkowicie obcymi jej osobami, skąd u nich wiedza o danych rodziców zmarłej? być może byli sąsiadami?).

Obok grobu Michaliny Łankiewicz znajduje się grób rodzinny Łankiewiczów, upamiętniony żeliwnym krzyżem i poziomą (pewnie nowszą) płytą z lastryka z niewiele mówiącym napisem:

GRÓB
RODZINY
ŁANKIEWICZÓW

Sierpc, cmentarz parafialny. Groby: rodziny Łankiewiczów oraz Michaliny Łankiewiczowej. Fot. T. Kowalski | 2014 r.

Sierpc, cmentarz parafialny. Grób rodziny Łankiewiczów. Fot. T. Kowalski | 2011 r.

W aktach metrykalnych parafii sierpeckiej z XIX i XX wieku znaleźć można wielu przedstawicieli rodziny Łankiewiczów. Jak ustalił Paweł B. Gąsiorowski, familia ta od kilku pokoleń mieszkała w Sierpcu [tenże, Nekropolie ziemi sierpeckiej, Sierpc 2005, s. 107]. Dziś nie spotyka się tego nazwiska w Sierpcu. Na cmentarzu parafialnym nie zachowały się również groby innych osób z tej rodziny. Według serwisu nazwiska-polskie w powiecie sierpeckim żyje 6 osób o tym nazwisku (zob. >>), wszyscy we wsi Szumanie-Pustoły w gminie Zawidz. W Sierpcu mają mieszkać 4 osoby o wersji nazwiska pisanej przez L (Lankiewicz, zob. >>).

---

Z powyższego wywodu wynika jasno, że Michalinie Łankiewicz należy się pamięć, a jej grób należy uchronić przed zapomnieniem i zniszczeniem. Wobec niefrasobliwości zarządcy cmentarza i łatwości z jaką znikają nagrobki zapomniane przez rodziny (lub niemające opiekunów) należy podjąć szybkie kroki wpisania grobu do ewidencji grobów wojennych i jego oczyszczenia i zabezpieczenia. Nie mamy wielu śladów po ofiarach Wielkiej Wojny w Sierpcu, zatem należy za wszelką cenę uchronić te strzępy, które przetrwały. Nagrobek Michaliny Łankiewicz spełnia warunki zapisów ustawy o grobach i cmentarzach wojennych by móc nadać mu prawną ochronę jako grobu wojennego:

Art. 1. Punkt 1. Grobami wojennymi w rozumieniu ustawy są groby i miejsca spoczynku:

[…]
3) sióstr miłosierdzia i wszystkich osób, które, wykonując zlecone im czynności przy jakiejkolwiek formacji wojskowej, poległy lub zmarły z powodu działań wojennych

---

Przy odkrywaniu historii Michaliny Łankiewicz niezwykle pomocne mi były dyskusje z kolegami ze Stowarzyszenia Tradytor: Krzysztofem Menelem oraz Günterem Fuchsim, za co składam im szczere wyrazy wdzięczności.

---

Na koniec kieruję ukłon do autorów niezwykle ciekawej strony poświęconej przywoływaniu pamięci o sierpczankach. SIERPCa KOBIETY wyłania z dziejowych zakamarków niezwykłe losy mieszkanek Sierpca i przywraca im należną pamięć. Gorąco zachęcam do jej odwiedzenia i śledzenia! (link >>)