Hale targowe na Nowym Rynku

W Archiwum Państwowym w Płocku zachował się niewielki objętościowo poszyt dokumentów Zarządu Miasta Sierpca (Akten der Stadtverwaltung Sierpc) z okresu pierwszowojennej, niemieckiej okupacji miasta (dokładnie z 1917 roku). Ten kilkustronicowy zbiór to jedyne przetrwałe w zasobach płockiego archiwum świadectwo historii naszego miasta z okresu I wojny światowej. Dokumenty dotyczą na pozór błahej sprawy – corocznej licytacji jatek w halach targowych na Nowym Rynku. Wnikliwa analiza tych dokumentów daje jednak konkretny obraz życia gospodarczego i handlowego Sierpca początków XX wieku. W związku z tym pozwoliłem sobie na przeanalizowanie tych dwujęzycznych dokumentów.

---

(por. Archiwum Państwowe w Płocku, zesp. 04 – Akta miasta Sierpca, sygn. 125)

Pieczęć burmistrza miasta i podpis urzędnika o nazwisku Plata.

---

Hale targowe w Sierpcu wzniesione zostały w 1902 roku pośrodku Nowego Rynku. Pomysł budowy i zastąpienia starych drewnianych jatek (znajdujących się od 1830 r. nieopodal kościoła farnego, ostatnio remontowanych w 1886 r.) był inicjatywą sierpeckiego magistratu. By jednak zamierzenie to zrealizować, potrzebna była pomoc gubernatora płockiego, który lobbował u naczelnej władzy krajowej oraz w ministerstwie spraw wewnętrznych zatwierdzenie nowej sierpeckiej inicjatywy budowlanej. Według kosztorysu przedstawionego w ministerstwie do zatwierdzenia, budowa hal w Sierpcu miała pociągnąć za sobą koszta w wysokości 6248 rubli i 20 kopiejek.

Wzniesione na rzucie litery U hale targowe mieściły 21 jatek wystawianych raz w roku na wynajem w drodze publicznych licytacji, odbywających się w kancelarii magistratu w Sierpcu (długość dzierżawy oraz cena każdej z jatek była różna). Zachowany w Archiwum w Płocku zbiór akt licytacji dotyczy wynajmu jatek za okres od 1 stycznia 1917 roku do 1 stycznia 1918 roku. Zawiera on 19 kart pisanych w dwóch kolumnach – po lewej po niemiecku, po prawej po polsku – każdej o następującej treści:

Akt licytacyi

Na wydzierżawienie jatki N. … na przeciąg czasu od dnia … 191… do dnia … 191… .

Po uprzednim ogłoszeniu po mieście Sierpcu w dniu … 191… o godzinie … przed południem w Kancelarji Magistratu m. Sierpca odbyła się licytacya w celu wydzierżawienia jatki N. … . Licytacyę rozpoczęto od sumy … . Do licytacyi stanęli następujący Konkurencji i proponowali: …

Karty były uzupełniane danymi dotyczącymi terminu licytacji, numeru licytowanej jatki oraz nazwiskami licytujących i proponowanymi przez nich cenami. Na końcu dokumentu odnotowywano nazwisko zwycięskiego licytującego, który się osobiście podpisywał, co poświadczał na końcu burmistrz miasta (lub urzędnik z jego upoważnienia) pod pieczęcią „Der Kaiserlich Deutsche Bürgermeister” (cesarsko-niemiecki burmistrz). Na zachowanych kartach widnieje podpis urzędnika o nazwisku Plata. Na odwrociu karty z formularzem licytacji odnotowywano ręcznie datę wpłaty należności do kasy miejskiej – jednorazowej lub ratalnej.

Zachowany zbiór informuje nas o zwycięzcach licytacji na dzierżawę kolejnych jatek. Znamienitą większość zwycięskich licytatorów stanowią sierpeccy handlarze pochodzenia żydowskiego. To ciekawe świadectwo gospodarczych dziejów naszego miasta. Warto odnotować ich nazwiska (zachowano oryginalną pisownię):

Numer jatki	Okres dzierżawy		Zwycięzca licytacji	Cena dzierżawy
1	1 VI 1917	31 XII 1917	Ruchla Podskocz	54 marki
2	1 V 1917	1 VII 1917	Fajga Lipszyc	16 marek i 75 fenigów
	1 IX 1917	31 XII 1917	Jakób Lichtenstejn	32 marki
3	1 I 1917	1 I 1918	Helman Gruby	18 rubli
4	1 I 1917	1 I 1918	Salomon Grajna	12 rubli
5	1 I 1917	1 I 1918	Moszek Frydlender	11 rubli
6	1 I 1917	1 I 1918	Abram Brodacz	17 rubli
7	1 I 1917	1 I 1918	Jan Kokoszczyński	18 rubli
8	1 I 1917	1 I 1918	Mendel Dorfman	16 rubli
9	karta niezachowana
10	karta niezachowana
11	1 I 1917	1 I 1918	Jan Błażejewski	11 rubli
12	1 I 1917	1 I 1918	Majer Dorfman	30 rubli
13	1 I 1917	1 I 1918	Haskiel Dorfman	25 rubli
14	1 I 1917	1 I 1918	Jan Śliwicki	9 rubli
15	1 I 1917	1 I 1918	Ruchla Łaja Lerer	8 rubli
16	1 I 1917	1 I 1918	Eljasz Grajna	25 rubli
17	1 I 1917	1 I 1918	Haskel Dorfman	9 rubli
18	1 I 1917	1 I 1918	Izrajel Jakubowicz	18 rubli i 50 kopiejek
19	1 I 1917	1 I 1918	Rubin Lerer	12 rubli
20	1 I 1917	1 I 1918	Salomon Grajna	12 rubli
21	1 I 1917	1 I 1918	Rubin Lerer	20 rubli

 Do poszytu dołączona została kartka z 1918 roku o następującej treści:

Sierpc, dn. 8 marca 1918 r.
Zl.
Na posiedzeniu Rady miejskiej z dn. 7. b. m. uchwalono oznaczyć cenę na jatki miejskie na 80 marek rocznie za jatkę. – Dwa frontowe sklepy No 1 i 2 mają być wydzierżawione po cenie 200 mk i 150 mk rocznie.
P. Witkowskiemu do wiadomości i załatwienia.
z. p.
Świerczewski.

---

Sierpeckie hale targowe w dawnej fotografii:

Hale targowe w Sierpcu, 1970 r. Fot. W. Kochanowski, ze zb. MWKZ del. w Płocku

Hale targowe w Sierpcu, ok. 1976 r. Fot. W. Wiśniewski. Proszę zwrócić uwagę na zachowany jeszcze wówczas podział funkcjonalno-przestrzenny podział skrzydeł budynku na 20, zamykanych osobno jatek (jatka nr 21, znajdująca się niegdyś na osi środkowego skrzydła została w pewnym momencie przepruta na wylot tworząc wejście na dziedziniec hali od strony północnej).

Hale targowe w Sierpcu, ok. 1976 r. Fot. W. Wiśniewski.

Hale targowe w Sierpcu, 1981 r. Fot. W. Burzawa.

Hale targowe w Sierpcu, 1981 r. Fot. W. Burzawa (już po przebudowie)

Hale targowe w Sierpcu, 2011 r. Fot. T. Kowalski.

Hale targowe w Sierpcu – detal, 2011 r. Fot. T. Kowalski.

Hale targowe z 21 jatkami służyły sierpczanom kolejne dziesięciolecia. Stały się swoistym symbolem miejskiego handlu. W czasach PRL w niektórych wciąż sprzedawano mięso i inne produkty żywnościowe, lecz większość służyła detalicznemu handlowi rozmaitymi towarami. Niewielkie, szeregowo ustawione pomieszczenia w trzech skrzydłach ceglanych hal stojących pośrodku Nowego Rynku przestały pełnić swoją rolę w połowie l. 70 XX wieku. Zdecydowano się wówczas zmienić mało funkcjonalny układ pomieszczeń, przebijając ściany pomiędzy malutkimi jatkami i zabudowując częściowo dziedziniec hal. Powstały w ten sposób większe przestrzenie handlowo-usługowe służące rozmaitym przedsięwzięciom. W ostatnim czasie wschodnie skrzydło dawnych hal pełni nawet funkcję kaplicy przedpogrzebowej (!).

Hale targowe w Sierpcu – skrzydło wschodnie zaadaptowane na kaplicę przedpogrzebową, 2015 r. Fot. T. Kowalski.

Sierpeckie hale targowe, zwane popularnie jatkami są przykładem umiejętnego nadania obiektowi zabytkowemu nowej funkcji. Oczywiście – sposób ich przebudowy i całkowite zatarcie danego układu funkcjonalno-przestrzennego jest z punktu widzenia konserwatorskiego kwestią dyskusyjną, lecz nie może naszej uwadze umknąć fakt, że ponad stuletnie hale targowe wciąż istnieją, nikt nie pomyślał o „uwolnieniu” przestrzeni Nowego Rynku poprzez wyburzenie niepotrzebnego, niefunkcjonalnego budynku (tak jak to stało się w sąsiednim Płocku w przypadku tamtejszej słynnej „Podkowy”). U nas hale zaadaptowano do nowej funkcji i po dziś dzień świadczą one o przeszłości miasta i są jednymi z ciekawszych, wciąż czytelnych architektonicznych reliktów przeszłości ostatnich lat „Sierpca za cara”. A dla wielu Sierpczan wciąż stanowią „sympatyczną” pamiątkę po dokonywanych w młodzieńczych latach nietuzinkowych zakupach…

Płock, tzw. „Podkowa” – hale targowe na Nowym Rynku. Wybudowane w 1877 roku, rozebrane w 1967 roku.

Ale jedno mi się nie podoba! I jeden fakt muszę podkreślić i głośno o nim powiedzieć. Niewybaczalną zbrodnią dla tego wyjątkowego zabytku jest traktowanie dekoracyjnej, ceglanej elewacji jatek jako przestrzeni reklamowej dla wszelkiej maści bilboardów i szyldów! Tu muszę podkreślić mój stanowczy sprzeciw! (domyślać się mogę, że nie tylko mój…)

Hale targowe w Sierpcu zaklejone bilboardami, jesień 2014 r.

---

Według relacji Grzegorza Napiórskiego na bruku przed budynkiem hal targowych w l. 50. XX w. widoczny był jeszcze zarys carskiego orła ułożonego z ciemniejszych kamieni [relacja zanotowana w 2022 r.].