UWAGA. To jest jedynie szkic tekstu, który w przyszłości należało będzie rozbudować i rozwinąć.
W aktach stanu cywilnego parafii rzymskokatolickiej w Łęgu w księdze z 1863 roku zanotowano sześć aktów zgonu mężczyzn poległych we wsi Kowalewo (gm. Drobin, pow. płocki) 21 lipca 1863 roku o godz. 11 (nr 24-29). Jest to o tyle intrygujące i godne odnotowania, że powszechne opracowania odnośnie do powstania styczniowego w Królestwie Polskim nie notują pod tą datą żadnej bitwy. Wprawdzie nazwa wsi Kowalewo pojawia się w niektórych, jako miejsce potyczki z 13 czerwca 1863 roku (Zieliński 1913, s. 237, 527, zapisane jako Kawalewo), którą dowodził Józef Tłuchowski (Czas 1863, 159, s. 2), ale powszechnie wskazuje się Kowalewo w parafii Gozdowo (gm. Gozdowo, pow. sierpecki). Grupa Tłuchowskiego miała liczyć 120 jeźdźców, których właśnie pod pod Kowalewem rozproszył oddział Rosjan. Lakoniczne informacje nie pozwalają doprecyzować okoliczności potyczki i losów polskiego oddziału powstańczego oraz liczby poległych.
Można ostrożnie przyjąć, że nastąpiła pomyłka i mylnie utożsamiono ze sobą dwa Kowalewa (swoją drogą, nieodległe, ok. 15 km). Dokumenty z akt metrykalnych z Łęga wskazują, że to właśnie tam poległo sześciu polskich patriotów. Nie można wykluczyć, że pod Kowalewem k. Gozdowa, miesiąc wcześniej miało miejsce jakieś powstańcze starcie, ale i o nim niewiele możemy powiedzieć.
Zgony sześciu powstańców zgłosili komendarzowi parafii Łęg, ks. Piotrowi Potulskiemu, 24 lipca 1863 roku Ludwik Przybylski (organista z Łęga, 26 lat) i Adam Ziółkowski (dziad kościelny z Łęga, 69 lat). Zidentyfikowali tylko jednego z nich. Był to Antoni Żółtowski z Włoczewa, lat 24, syn nieznanych z imienia rodziców. Pozostałych pięciu mężczyzn zmarłych 21 lipca w Kowalewie nie zidentyfikowano – w księdze zgonów zapisano ich jako „Powstańcy”.
Cześć Ich pamięci!
Postscriptum. Az 30/1863 z Łęga zgłoszony dzień później, 25 lipca 1863 roku przynosi informację o znalezieniu przez wspomnianych Przybylskiego i Ziółkowskiego „na polu do wsi Łężka Szlachckiego” innego „mężczyznę nieżywego z imienia i nazwiska niewiadomego jak również miejsce urodzenia i stan jego są niewiadome„. Czy był to również powstaniec, który ranny, po rozproszeniu oddziału udał się w kierunku Łęga i po drodze, w wyniku wycieńczenia zmarł? Tego się najpewniej nigdy nie dowiemy.
STARY SIERPC 