UWAGA. To jest jedynie szkic tekstu, który w przyszłości należało będzie rozbudować i rozwinąć.
Month Marzec 2019
5
UWAGA. To jest jedynie szkic tekstu, który w przyszłości należało będzie rozbudować i rozwinąć.
4
UWAGA. To jest jedynie szkic tekstu, który w przyszłości należało będzie rozbudować i rozwinąć.
3
UWAGA. To jest jedynie szkic tekstu, który w przyszłości należało będzie rozbudować i rozwinąć.
Białe Błoto
Dzieje folwarku w Białym Błocie (parafia Borkowo Kościelne; daw. Białebłoto) przeplatają się z historiami kilku sierpeckich rodzin. Na początku XIX wieku Białe Błoto stanowiło kolonię wsi Borkowo, i jako taką, utrwalono ją na zachowanej do dziś w zbiorach Archiwum Głównego Akt Dawnych mapie idealnej pochodzącej z 1815 roku (zob. oryginał>>).
Jak informują zapisy umieszczone w jej dolnych narożnikach: „Mapa idealna zakwestionowanej kolonii Białebłoto zwanej w granicach wsi Borkowa Kościelnego sytuowanej w czasie sądu zjazdowego dnia 12go miesiąca października 1815go roku przez Ur. Barcikowskiego patrona przysięgłego sporządzona i na żądanie obydwóch stron w tymże sądzie złożona” oraz „Niniejsza mapa w czasie zjazdu sądu podsędkowskiego powiatu mławskiego na kolonii Białebłoto zwanej do wsi Borkowa Kościelnego należącej, dnia 12 października 1815 r. między w[ielmożnym] Michałem Żórawskim powodem, a ur[odzonym] Józefem Czermińskim pozwanym odbywającego się była składana. Świadczę, Leon Krajewski„.
Można przypuszczać, że wspomniany Michał Żurawski, jest tożsamy z Michałem, właścicielem wsi Kisielewo, synem Marcina, bratankiem ks. Michała Żurawskiego (vel Żórawskiego; 1727-1782), kanonika katedralnego płockiego, od 1779 biskupa sufragana płockiego. Wydaje się zatem, że na początku XIX wieku Białe Błoto związane było z majątkiem w Kisielewie.
Według mapy na gruntach kolonii znajdowały się głównie zagony i odłogi, bór czarny sosnowy (w tym z fragmentem wykarczowanym [wykrudowanym] przez Kolonistę Hincza, gdzie postawił on budynek) oraz nieliczne zabudowania (Białe Błoto, Budy, Karczma Oszczywilk). Ta ostatnia, z osobliwą nazwą, usytuowana przy gościńcu prowadzącym z Dziembakowa do Sierpca, znana jest również z akt metrykalnych parafii borkowskiej już z 1812 roku. Wówczas w tejże, 20 lutego, zmarł chłopiec, urodzony i ochrzczony z wody dzień wcześniej, syn sławetnych (łac. famatorum) Wojciecha i Marianny Kalinowskich. Pochowano go na cmentarzu przy kościele parafialnym w Borkowie, gdzie komendarzem był wówczas były karmelita, ks. Fulgencjusz Petrykowski.
W 1817 roku w kolonii Białe Błoto znajdowało się 5 domostw, które zamieszkiwało 52 mieszkańców. Białe Błoto, jako integralna część Borkowa, w 1847 roku (w wyniku publicznej sprzedaży) weszła w posiadanie Feliksa Łukoskiego i jego żony Marianny Anieli (zd. Bentlejewskiej) [uwaga: jej rodzice pochowani zostali w Sierpcu, przy kościele Panny Marii, o czym wspominałem w osobnym wpisie >>). Po śmierci Feliksa w 1867 roku majątek (Borkowo Kościelne, Białe Błoto, Kisielewo, Mieszaki) został podzielony między jego spadkobierców. Białe Błoto przypadło w udziale jego synowi, Ignacemu. W późniejszych latach wydzielono z majątku osadę Brzeziny, po czym Białe Błoto liczyło 157 ha powierzchni.
W 1885 roku Łukoscy sprzedali majątek żydowskiemu przedsiębiorcy z Sierpca, Moszemu Goldszteinowi. Dokonał on jego parcelacji (uwaga: Mosze Goldsztein wzniósł w Sierpcu w 1879 roku, istniejącą do dziś, okazałą kamienicę przy ulicy Bielskiej 1 – dziś ul. Płocka; jego syn Markus był zaangażowany w budowę infrastruktury koszarowej dla 48. Ukraińskiego Pułku Dragonów, który dyslokowano do Sierpca w 1891 roku).
W końcu XIX wieku majątek wszedł w posiadanie rodziny Szmakfefer-Prądzyńskich (vel Schmackpfefer). Dziedziczył tu Henryk Leopold Antoni, a potem (dowodnie już w 1899 r.) jego syn Zygmunt Polikarp Jan z żoną, Janiną z Prylińskich [uwaga: Prylińscy byli właścicielami osady młyńskiej w Borkowie, oraz m.in. okazałej kamienicy w Sierpcu, zob. >>; siostra Zygmunta, Jadwiga Szmakfefer-Prądzyńska była żoną Ignacego Konarzewskiego, naczelnika powiatu sierpeckiego w 1918, któremu poświęciliśmy osobny tekst >>). W 1900 roku (SGKP, t. 15) było tu wciąż jedynie 5 domów, zamieszkałych przez 45 mieszkańców, a obszar wioski wynosił 284 morgi ziemi.
13 września 1919 roku od Szmakfefer-Prądzyńskich kupili je małżonkowie Jadwiga i Bronisław Kowalscy. Dobra Białe Błoto posiadały wówczas obszar 281 mórg i 81 prętów.
Kilka lat wcześniej (z pewnością od 1917) Bronisław Kowalski był właścicielem majątku w Studzieńcu [KP 1917, 157]. Jako „właściciel ziemski ze Studzieńca” figuruje też w dokumentach 1918 roku (tu jako członek nowo sformowanej rady powiatowej). Część majątku należała do Włodzimierza Gorłowa (o czym szerzej we wpisie poświęconym osadzie Piekiełko >>). Bronisław Kowalski jeszcze w 1939 roku figuruje wraz z synem Bronisławem Janem jako administrator majątku w Studzieńcu. Według wspomnień Józefa Drążkiewicza Bronisław Kowalski był aresztowany przez gestapo i w ramach Intelligenzaktion 10 lipca 1940 roku wywieziony do obozu zagłady.
Według relacji rodzinnej, zanotowanej i przekazanej przez Piotra Gnicha (2023 r.) Bronisław Paweł Kowalski urodził się w 1883 r. w Dobrzyniu nad Wisłą, w 1909 r. w Sobowie zawarł związek małżeński z Jadwigą Justyną Anną Raniecką i był już wtedy dzierżawcą majątku Studzieniec. W okresie międzywojennym (1929) był krótko właścicielem majątku Białe Błoto (stracił go w wyniku kryzysu gospodarczego). Aresztowanie miało nastąpić w kwietniu 1940 roku i wraz z synem został osadzony najpierw w Dachau, a później w Mauthausen, skąd po jego śmierci 6 I 1941 r. do rodziny przysłano urnę z prochami zmarłego. Według dokumentów obozowych Bronisław Jan Kowalski (syn) był nauczycielem wychowania fizycznego.
9 grudnia 1925 roku od Kowalskich Białe Błoto odkupili małżonkowie Zofia i Sylwin Smoleńscy, właściciele niewielkiej podsierpeckiej osady Grzymały (więcej na ten temat w osobnym wpisie >>). Nieruchomość była obciążona długami, co szczegółowo opisano w akcie notarialnym. Dokument ten precyzuje, że przedmiotem sprzedaży był „majątek Białe Błoto […] z zabudowaniami, zagajnikiem, zasiewami,zapasami żyta, seradeli nasiennej, paszy i słomy oraz kartofli”.
13 września 1944 roku nieruchomość Białe Błoto, o powierzchni 153,1 ha, zgodnie z dekretem PKWN, przeszła na własność Skarbu Państwa na cele reformy rolnej. Majątek ten połączono ze wspomnianą podsierpecką osadą Grzymały (5 ha 7110m2), i odebrano go Smoleńskim. Od tej decyzji w 1948 roku Sylwin Smoleński bezskutecznie się odwoływał (wskazując prawną niesłuszność odebrania mu Grzymałów).
Nie przetrwały żadne materialne ślady po białobłockim folwarku. Zarys granic dawnego majątku pozostał czytelny w podziale katastralnym obecnych działek (nr 146/1-4). Jedynym punktem odniesienia jest przetrwały do dziś staw (widoczny na archiwalnych mapach oraz na współczesnym widoku satelitarnym) na terenie posesji Białe Błoto 13a/b.
Drogę do dawnego majątku (odchodzącą na zachód od szosy przebiegającej dziś wieś) wyznacza murowana kapliczka poświęcona Matce Bożej z tabliczką fundacyjną z tekstem ‚Mario błogosław nam 1952„. Kapliczkę odnowiono ostatnio w 2010 roku.
Wyraźnym śladem po związkach Sierpca i Białego Błota jest funkcjonująca w mieście od kilkudziesięciu lat osobliwa nazwa jednej z ulic we wschodniej części miasta – Białobłocka. Pierwotnie była to szosa prowadząca z centrum miasta (tzw. koński rynek, kościół ewangelicki, szkoła powszechna) w kierunku Białego Błota – dziś jest to ulica Adama Mickiewicza. Po zmianie nazwy [dokonało się to między 1932 a 1938 rokiem], dawną, oryginalną, toponimiczną nazwę przejęła inna, równoległa do niej ulica, zlokalizowana ok. 600 metrów na południe od niej, również wiodąca przez niewielki las do gościńca prowadzącego do interesującej nas wsi.
STARY SIERPC 