Dworzec kolejowy w Sierpcu

---

SIERPECKI DWORZEC I JEGO ARCHITEKTONICZNE ANALOGIE

Dworzec kolejowy w Sierpcu. Dwudziestolecie międzywojenne. Fot. nieznany.

Dworzec kolejowy w Sierpcu powstał w związku z przebudową dawnej, pierwszowojennej linii kolejki wąskotorowej do Nasielska, na linię o „normalnym” rozstawie szyn. Projektantem gmachu miał być architekt Jan Jaroszyński. Nie udało mi się jednak potwierdzić tej informacji w źródłach.

Okolice Sierpca na mapie topograficznej z 1924 roku. Widoczne dwie stacje w mieście (północna – wąskotorowa [błękitny okrąg] i południowa – normalnotorowa [czerwony okrąg, zasięg na zielono]) oraz linie: wąskotorowa do Nasielska (przez Borkowo – tam stacyjka) [linia koloru pomarańczowego], wąskotorowa do Lubicza (wzdłuż obecnej DK 10) z odgałęzieniem w Majewie do Szczutowa [linia koloru pomarańczowego i żółtego], normalnotorowa (w budowie) do Nasielska przez Mieszaki [linia koloru błękitnego], projektowana normalnotorowa do Płocka [linia koloru różowego]. Istotne jest również wydłużenie linii ze stacji południowej, przez nowy most na Skrwie w Mieszczku, aż do linii wąskotorowej do Lubicza [linia koloru żółtego]. Most (zwany „zielonym mostem”) służył pierwotnie linii wąskotorowej.

26 lipca 1923 roku odbyła się uroczystość położenia kamienia węgielnego pod budowę nowego dworca kolejowego stacji w Sierpcu. Inicjatorem uroczystości był naczelnik II oddziału Dyrekcji Budowy Kolei Żelaznych inż. Piotr Soroka. Zgromadzeni oficjele podpisali akt erekcyjny, który w butelce zamurowano w fundamencie gmachu. Pierwsze cegły pod budowę dworca położyli: starosta Zygmunt Czaplicki, proboszcz sierpecki ks. Wincenty Chabowski, rejent Wacław Gurbski, inżynier Soroka oraz pozostali, znaczniejsi uczestnicy uroczystości.

Niecały rok później, 5 maja 1924 roku otwarto w Sierpcu szerokotorowy ruch kolejowy. Na stację wjechał wówczas pierwszy pociąg wiozący liczny poczet gości z m.in. ministrem kolei żelaznych Kazimierzem Tyszką oraz prezesem Dyrekcji Budowy Kolei Żelaznych inżynierem Janem Berkiewiczem, a także starostą płockim Boksą, starostą płońskim Gadomskim, starostą pułtuskim Morawskim. Podczas uroczystości minister Tyszka udał się oczekującym go pociągiem wąskotorowym na obejrzenie nowego mostu na Skrwie w Mieszczku (zdjęcie poniżej), po czym wrócił na stację w Sierpcu, gdzie nastąpiło poświęcenie stacji. Wprawdzie budynek dworca nie był jeszcze zupełnie ukończony i oddany do użytku, jednak udekorowano go zielenią, którą przyozdobiono również granice peronu. W budynku dworca, w głównej sali obficie umajonej zielenią, odbył się wówczas raut dla 120 zaproszonych gości.

Poświęcenie nowowybudowanej kolei od Nasielska do Sierpca. Po nabożeństwie i poświęceniu nowowybudowanej kolei od Nasielska do Sierpca przemawia min. kol. inż. Tyszka

Otwarcie nowej linji kolejowej Sierpc – Nasielsk, której brak odczuwała bardzo dotkliwie ziemia Płocka

Pierwotna wieża ciśnień na stacji w Sierpcu, wybudowana przez warszawskie biuro budowlane „Tadeusz Czosnowski i Spółka” (Warszawa, ul. Ceglana 5). Firma ta wzniosła dla Dyrekcji Kolei Państwowych szereg budynków (dworce, budynki mieszkalne, pompownie, wieże ciśnień, parowozownie) na całej linii Nasielsk-Sierpc. Fot. prasowa z lat międzywojennych.

Ruch w 1924 roku miał jeszcze charakter prowizoryczny. Właściwe i regularne kursy składów kolejowych ruszyły w 1925 roku. W pobliżu ukończonego dworca zbudowano ponadto: wieżę ciśnień, budynki magazynu towarowego, wagę i kolonię domków kolejarskich. Nad Skrwą w Mieszczku, przy nowym moście kolejowym, zbudowano punkt ujęcia wody dla stacji w Sierpcu połączony dwukilometrowym rurociągiem z wieżą ciśnień.

Nowo wzniesiony most na Skrwie w Mieszczku w 1924 roku (wówczas służący linii wąskotorowej do Lubicza). Po lewej stronie widoczny gmach punktu ujęcia wody z rzeki Skrwy (łudząco przypominający obiekt dworcowy).

Pozostałości gmachu z 1924 roku. Fot. T. Kowalski, 2008 r.

---

Dworzec w Sierpcu wzniesiono w duchu polskiego stylu narodowego, nawiązującego do popularnego wówczas tzw. stylu dworkowego, przypominającego okazały, staropolski dwór. W architekturze budynku nie zabrakło formalnych nawiązań do renesansu i baroku, stąd pojawia się często informacja o neobarokowym charakterze dworca, co nie wydaje się błędem. Jednak najtrafniejszym skonkretyzowaniem stylistyki dworca w Sierpcu wydaje się ukute przez Michała Pszczółkowskiego pojęcie tradycjonalizmu proweniencji nowożytnej.

Projekt typowy dla dworca na stacji średniego znaczenia (wariant podstawowy), widok elewacji i rzut przyziemia. Ten projekt wykorzystano przy wzniesieniu dworca na stacji w Sierpcu.

Parterowy dworzec w Sierpcu zbudowano na rzucie wydłużonego prostokąta, ze skrajnym ryzalitem od zachodu i niewielką przybudówką. Zachodnia część piętrowa z częściowo użytkowym poddaszem. Główna bryła budynku przekryta została wysokim dachem dwuspadowym. Ryzalit przekryto również dachem dwuspadowym, ale położonym poprzecznie do osi budynku. Dwukondygnacyjne szczyty ryzalitu (północny i południowy) ozdobione zostały neobarokowymi spływami wolutowymi. W części wschodniej – od południa i północy umieszczono bogato zdobione portale wejściowe, flankowane jońskimi półkolumnami dźwigającymi belkowanie.

Dworzec w Sierpcu w 2011 roku. Fot. T. Kowalski

Czas budowy obiektu przypomina kartusz umieszczony nad wejściem z datą 1924 roku.

Wędrując i poszukując zabytkowych dworców kolejowych wznoszonych w dwudziestoleciu międzywojennym trafiamy na wielokrotnie powielany, zunifikowany model dworca, którego pewne echa znajdujemy w sierpeckim zabytku – mianowicie – ozdobny łukowy portal, ryzalit z wolutowym szczytem, wysoki dach, a nawet układ pomieszczeń. Spójrzmy na kilka przykładów budynków dworcowych wznoszonych po I wojnie światowej na terenie odrodzonego Państwa Polskiego:

Dworzec kolejowy w Łęczycy. Widok archiwalny. Fot. Internet.

Łęczyca – przed remontem. Fot. Internet.

Gostynin – dworzec. Widok archiwalny. Fot. Internet.

Płońsk. Fot. Internet.

Ozorków. Fot. T. Kowalski (2013)

---

Dworzec w Koninie (nieistniejący). Fot. Internet.

Dworzec w Kole (przed remontem). Fot. Internet.

Naczelnik Wydziału Budownictwa Dyrekcji Kolei Państwowych w Warszawie, inż. arch. Romuald Miller, na pocz. lat 20. XX w. opracował projekt wzorcowy dla stacji średniej wielkości w dwóch wariantach – podstawowym i rozszerzonym. Wariant podstawowy (posiadający dwie poczekalnie, kasę z pomieszczeniem bagażowym, pomieszczenie dla zawiadowcy stacji i dyżurnego ruchu) został wykorzystany przy budowie dworców na liniach Zgierz-Brodnica oraz Nasielsk-Toruń (obie linie krzyżowały się w Sierpcu, który w zamyśle z l. 20. XX w. miał stać się ważną stacją węzłową), tj. na stacjach w Płońsku, Ozorkowie, Gostyninie, Łęczycy. Wariant rozszerzony, niejako pełny (poszerzony o hall, bufet z zapleczem kuchennym oraz punkt pocztowy), z dwoma symetrycznymi ryzalitami i identycznym jak w Sierpcu portalem wejściowym (umieszczonym w tym wariancie centralnie), posłużył jako model do budowy dworców w Kole, nieistniejącego dworca w Koninie oraz (jako dalsze echo) dworca w Pruszkowie.

Dworzec w Sierpcu, w wersji podstawowej powstał jako jeden z pierwszych (1923-24) według wzorcowego projektu przypisywanego Millerowi, dworzec w Łęczycy zbudowano dopiero w 1925, a „pełen” wariant w Kole wzniesiono dopiero w 1928 roku.

Otwarta pozostaje dla mnie również kwestia autorstwa projektu dworca w Sierpcu. Trudno jednoznacznie odrzucić przypisanego przez tradycję Sierpcowi arch. Jaroszyńskiego, a kwestia autorstwa Millera jest również dyskutowana (projekt dworca w Kole przypisuje się też Eugeniuszowi Szretterowi). Badania nad tą kwestią winny być kontynuowane.

---

DWORKOWE DWORCE W POLSCE – CZEMU?

Styl narodowy okresu lat dwudziestych XX wieku przyniósł naszemu krajowi szereg wspaniałych architektonicznie projektów szpitali, szkół czy właśnie dworców. Kraj, otrząsający się dopiero po tragicznych wydarzeniach I wojny światowej i ustalaniem nowych granic, musiał odnaleźć się w po-rozbiorowej rzeczywistości i scalić dawne ziemie Rzeczpospolitej. Budynki użyteczności publicznej wznoszone w stylu dworkowym – miały pokazać polskość tych ziem (podobnie jak w przypadku architektury sakralnej miało to miejsce z tzw. stylem wiślano-bałtyckim).

Jeśli chodzi o dworce kolejowe wznoszone w tym stylu, to warto podkreślić, że były one projektowane głównie dla nowych linii kolejowych, które miały scalać odrodzoną II Rzeczpospolitą. Koło i Konin – na budowanej w latach 1921-22 linii Kutno-Strzałkowo, łączącej Warszawę z Poznaniem, a zarazem ziemię dawnych Prus i Kongresówki. Z kolei stacje w Sierpcu, czy Płońsku, to efekt budowy w 1924 roku linii Nasielsk – Sierpc, którą w 1937 wydłużono do Torunia – tym samym znów łącząc ziemię dwóch dawnych zaborów (powstałe już na linii Sierpc-Toruń dworce/stacje np. w Skępem, Lipnie czy Lubiczu, noszą już znamiona modernizmu).

---

Czekająca na podróżnych poczekalnia w sierpeckim dworcu.
Fot. T. Kowalski (2010)